در عصر جهانیشدن اطلاعات، روایتگری از وقایع بینالمللی دیگر منحصر به آژانسهای خبری غربی نیست. رسانههای داخلی، بهویژه مطبوعات، وظیفه دارند در پوشش تحولات جهانی، رویکردی ملیگرایانه، مستقل و مبتنی بر منافع ملی در پیش بگیرند.
چگونه میتوان از دل رخدادهای جهانی، تصویری ساخت که هویت، استقلال و اولویتهای مردم ایران را بازتاب دهد؟ این پرسشی اساسی در رسالت رسانهای ماست.
۱. مسئله استقلال در روایت بینالمللی
یکی از مظاهر استعمار نوین، تحمیل روایتی خاص از جهان به افکار عمومی است؛ روایتی که غالباً از سوی بنگاههای خبری بزرگ چون CNN، BBC، Reuters، Al Jazeera یا AP تعیین میشود. در چنین شرایطی، رسانههای ملی اگر صرفاً به بازنشر گزارههای غربی یا ترجمه تحتاللفظی اخبار بینالمللی بپردازند، در عمل به تقویت همان هژمونی رسانهای کمک کردهاند.
رویکرد ملیگرایانه یعنی: روایت رویدادهای جهانی از منظر منافع ملی، هویت فرهنگی-تمدنی، و نگاه بومی.
۲. روایت ملیگرایانه چگونه شکل میگیرد؟
رویکرد ملیگرایانه در گزارشنویسی بینالمللی، چند اصل بنیادین دارد:
تحلیل از زاویه منافع و امنیت ملی ایران
پرهیز از استفاده از ادبیات و قالبهای فکری غربمحور
اولویت دادن به صدای کشورهای مستقل، جهان اسلام، جنوب جهانی و محور مقاومت
تمرکز بر جنبههایی از اخبار که مستقیم یا غیرمستقیم به ایران و منطقه مرتبط است
مقابله با عملیات روانی و فیکنیوزهای غربی در پوششهای بینالمللی
۳. نمونهکاوی: جنگ اوکراین، روایتی با دو چشمانداز
در جریان جنگ اوکراین، بسیاری از رسانههای جهانی تلاش کردند تنها یک روایت را در ذهن مخاطب تثبیت کنند: روسیه، متجاوز؛ غرب، مدافع آزادی. اما برای یک رسانه ملیگرا، روایت از زاویه دید منافع ایران شکل میگیرد:
تحلیل فرصتهای راهبردی برای دیپلماسی اقتصادی ایران
موضعگیریهای قدرتهای منطقهای و تأثیر آنها بر ژئوپلیتیک خاورمیانه
ارزیابی سیاست خارجی آمریکا و ناتو و تبعات آن بر مذاکرات هستهای
بازتاب دیدگاههای متنوع اندیشکدههای غیرغربی درباره بحران
۴. جایگاه ایران در خبر؛ غایب یا تحریفشده؟
در بسیاری از گزارشهای بینالمللی، ایران یا غایب است یا تحریفشده. این امر، خود نشانهای از جنگ شناختی جهانی علیه ملتهای مستقل است. یک رسانه ملی باید این فقدان یا تحریف را جبران کند:
با ارائه اخبار از زبان دیپلماتهای ایرانی، نخبگان و کارشناسان مستقل
با استفاده از ظرفیت خبرگزاریهای غیرغربی مانند پرستیوی، المنار، راشاتودی، المیادین و چینیها
با تولید محتوای تحلیلی اختصاصی به زبانهای خارجی برای مخاطبان برونمرزی
۵. گفتمان نه شرقی – نه غربی، بنیاد رویکرد ملی
رویکرد ملیگرایانه در گزارشهای بینالمللی، بهطور مستقیم از اصل سیاست «نه شرقی، نه غربی» جمهوری اسلامی ایران الهام میگیرد. این سیاست، بر استقلال، عزت و نفی سلطهگری/سلطهپذیری مبتنی است. بهعبارتی، ما نه دنبالهرو اردوگاه شرق هستیم و نه تابع امپریالیسم خبری غرب. ما صاحب تحلیل و روایت خود هستیم.
۶. از واکنشگرایی تا کنشگری رسانهای
متأسفانه بخش مهمی از مطبوعات کشور، در پوشش بینالمللی، هنوز واکنشگرا هستند؛ یعنی پس از وقوع حادثه، آنهم با تکیه بر منابع خبری خارجی، به پوشش خبر میپردازند. در حالیکه رسانه ملیگرا باید کنشگر باشد:
پیشبینی روندها
رصد اخبار پیش از رسانههای خارجی
ساخت بستههای تحلیلی مستقل با نگاه بومی
۷. آموزش خبرنگاران و دبیران بینالملل؛ یک نیاز فوری
برای تحقق رویکرد ملیگرایانه، آموزش نیروهای رسانهای در حوزه مسائل جهانی ضروری است. خبرنگاری که از تاریخ استعمار، استراتژیهای ژئوپلیتیک و ساختارهای قدرت جهانی آگاهی ندارد، نمیتواند تحلیل مستقل و ملیمحور ارائه دهد.
نیاز به دورههای «خبرنگاری بینالملل با رویکرد بومی»، «نقد روایت غربی»، و «سواد رسانهای جهانی» در رسانهها بهشدت احساس میشود.
۸. تجربه موفق رسانههای مقاومتی در منطقه
برخی رسانهها در محور مقاومت، نظیر المنار، المیادین، المعلومه، العالم و حتی خبرگزاریهای جدیدی چون «میادین ایران»، توانستهاند با نگاهی ملی-فراملی، در حوزه خبر بینالملل، تأثیرگذار ظاهر شوند.
این رسانهها به جای پیروی از دستورکار رسانهای غرب، دستورکار خود را ایجاد کردهاند: حمایت از فلسطین، افشاگری درباره مداخلات آمریکا، تمرکز بر صدای ملتهای تحت ظلم.
۹. رسانه ملی، در خدمت امنیت ملی
در جهان امروز، «خبر» سلاح است؛ «راوی» قدرت دارد؛ و «تغییر ادراک عمومی»، اصلیترین میدان نبرد نرم است. بنابراین، رسانهای که بهصورت حرفهای و ملیگرا به پوشش اخبار بینالمللی میپردازد، در حقیقت از امنیت ملی دفاع میکند.
از بازنمایی دقیق مذاکرات هستهای گرفته تا تحلیل از رفتار سیاسی دولتهای بیگانه، همگی در تراز دفاع نرم قرار میگیرند.
۱۰. جمعبندی: ما باید روایتمان را خود بنویسیم
اگر رسانههای ایران به بازنشر بیتحلیل و ترجمه اخبار جهانی بسنده کنند، جایگاه ما در تاریخ روایتگری جهان، صرفاً «مترجم» خواهد بود، نه «مولف». اما با رویکرد ملیگرایانه، میتوانیم مولف روایتهای جهانی خود باشیم؛ روایتی با چشم ایرانی، اندیشه مستقل، و رسالت تمدنی.
رسانه امروز، نه فقط یک ابزار، که یک میدان است. در این میدان، تنها آنان که به هویت خویش باور دارند، میتوانند پیروز شوند.