روایتی از معیشت سخت مردم در پاییز 1403

در پاییز ۱۴۰۳، نرخ تورم سالانه کشور در پایان آذرماه ۱۴۰۳ معادل ۳۲.۵ درصد اعلام شد که نسبت به تابستان کاهشی دو واحدی داشت اما همچنان در سطحی بسیار بالا باقی ماند. بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، نرخ رشد اقتصادی در پاییز ۱۴۰۳ تنها ۱.۶ درصد بود که کاهش چشمگیری نسبت به رشد ۵.۵ درصدی فصل مشابه در سال قبل نشان می‌دهد. این کاهش رشد، در حالی رخ داد که بخش‌هایی مانند صنعت و کشاورزی با نرخ رشد پایین مواجه بودند و سهم صنعت تنها ۳۳.۵ درصد و کشاورزی ۱۳.۷ درصد از اشتغال جمعیت فعال را به خود اختصاص دادند. خروج سرمایه از کشور و تأثیرات تحریم‌های بین‌المللی نیز سبب کاهش شدید صادرات نفت و افت درآمدهای ارزی شد که بر ثبات اقتصادی تأثیر منفی گذاشت.

به این ترتیب، علی‌رغم برخی آمارهای رسمی مبنی بر کاهش نسبی تورم و بیکاری، کیفیت زندگی شهروندان به‌دلیل کاهش قدرت خرید و رکود اقتصادی به‌طور مشهودی افت کرده بود.

* نرخ بیکاری و شاخص فلاکت

نرخ بیکاری فصلی در پاییز ۱۴۰۳ معادل ۷.۲ درصد اعلام گردید که در مقایسه با تابستان کاهش جزئی داشت، اما در نسبت اشتغال و مشارکت اقتصادی، نشانه‌ای از بهبود واقعی نبود. نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله نیز در این فصل ۲۰.۲ درصد بود که نسبت به پاییز سال قبل تنها ۰.۴ درصد کاهش نشان می‌داد و این گروه سنی را همچنان با بحران جدی مواجه ساخت. شاخص فلاکت (جمع تورم و بیکاری) در پاییز ۱۴۰۳ معادل ۳۹.۷ واحد بود؛ این رقم در تابستان ۱۴۰۳ برابر با ۴۱.۷ واحد گزارش شده بود، اما هنوز هم از بالاترین حد از تابستان ۱۳۹۹ به بعد محسوب می‌شد.

در میان استان‌ها، اردبیل با تورم ۳۵.۲ درصدی و بیکاری ۱۰.۱ درصدی، شاخص فلاکت ۴۵.۳ واحدی را تجربه کرد که بالاترین مقدار در کشور بود و استان اردبیل را در «بدترین وضعیت جغرافیای ایران» قرار داد. استان‌هایی مانند آذربایجان شرقی، خوزستان و کرمانشاه نیز با شاخص فلاکت بالای ۴۰ واحد در این فصل مواجه بودند و وضعیت اقتصادی و اشتغال در آن‌ها شکننده توصیف می‌شد.

* اعتراضات صنفی و مطالبات اجتماعی

**تجمع معلمان و بازنشستگان فرهنگی

در آبان ۱۴۰۳، معلمان شاغل و بازنشسته در شهرهای مختلف به تجمع در مقابل ادارات آموزش‌وپرورش و وزارتخانه دست زدند تا به تأخیر ۱۵ تا ۱۶ ماهه در پرداخت پاداش پایان خدمت و معوقات رتبه‌بندی اعتراض کنند. بازنشستگان فرهنگیان که از سال ۱۴۰۲ به بعد بازنشسته شده بودند، تاکنون پاداش سنوات پایان خدمت خود را دریافت نکرده بودند و اعلام می‌کردند که در سایر ارگان‌ها این مبلغ همزمان با بازنشستگی واریز می‌شود، اما در آموزش و پرورش با تأخیر مواجه هستند.

تجمع‌کنندگان با در دست داشتن دست‌نوشته‌هایی خواستار پیگیری سریع مطالباتشان شدند و از سیاست‌گزاران وزارت آموزش‌وپرورش درخواست کردند تا منابع مورد نیاز برای پرداخت پاداش و معوقات را تأمین کنند. هم‌زمان، معلمان در برخی استان‌ها مانند فارس و خراسان رضوی در اعتراض به وضعیت معیشتی و پرداخت حق التدریس‌های عقب‌افتاده و رتبه‌بندی‌های ناقص، تجمعاتی برگزار کردند و خواسته‌های صنفی خود را مطرح نمودند.

اگرچه دولت در برخی نوبت‌ها وعده‌هایی برای پرداخت این معوقات ارائه داد، اما تا پایان آذرماه ۱۴۰۳، بخش عمده‌ای از این وعده‌ها عملی نشده بود و شورش‌های صنفی معلمان به‌طور منقطع ادامه یافت.

* اعتراضات کارگری و بازنشستگان سایر بخش‌ها

گزارش مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که بیش از نیمی از خانوارهای کارگری با حداقل دستمزد در آبان ۱۴۰۳، در وضعیت وخیم‌تری برای تأمین معاش قرار داشتند و این موضوع موجی از اعتراضات بازنشستگان و کارگران خدمات شهری را در پی داشت. کارگران شهرداری در استان‌های خوزستان و سیستان و بلوچستان با تجمع مقابل دفاتر شهرداری به تأخیر در پرداخت دستمزدها معترض شدند و خواستار رسیدگی سریع مسئولان استانی شدند. همچنین بازنشستگان سایر نهادها، از جمله پرستاران بازنشسته، در برخی نقاط کشور تجمع‌های هفتگی برگزار کردند تا وضعیت معیشتی نامناسب و تأخیر در پرداخت حقوق را به‌طور علنی تبیین کنند. این اعتراضات صنفی، به‌خصوص معلمان و پرستاران، در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی بازتاب گسترده‌ای یافت و نشان داد که دغدغه معیشت اقشار آسیب‌پذیر، بیش از هر زمان دیگری برجسته شده است.

* اعتراض داوطلبان آزمون استخدامی فرهنگیان

در مهر ۱۴۰۳، سازمان سنجش و آموزش کشور اعلام کرد که لینک اعتراض به نتایج دعوت به مصاحبه کنکور فرهنگیان فعال شده است و داوطلبان می‌توانند تا هشتم تیرماه اعتراض خود را ثبت کنند. تا پایان مرحله اول بررسی اعتراضات، نزدیک به ۴۶۰۰ پرونده مربوط به داوطلبان آزمون استخدامی سال ۱۴۰۳ مثبت اعلام شد که نشان‌دهنده حجم بالای اعتراض‌ها و نارضایتی داوطلبان بود. نمایندگان فرهنگیان در مصاحبه با رسانه‌ها تاکید کردند که مسئولان استان‌ها باید با دقت به بررسی اعتراض‌ها بپردازند تا حقی از داوطلبان ضایع نشود. این موضوع نیز به نارضایتی عمومی نسبت به شفافیت و عدالت در فرآیندهای استخدامی دامن زد و وظیفه دستگاه‌های ذی‌ربط را در شفاف‌سازی و پاسخگویی افزایش داد.

* تأثیر مشکلات اقتصادی بر زندگی روزمره مردم

** قدرت خرید و خانوارهای کارگری

با وجود کاهش اندک تورم نسبت به فصل تابستان، افزایش قیمت کالاهای اساسی، همچون اقلام خوراکی و دارو، باعث کاهش شدید قدرت خرید اقشار کم‌درآمد شد. بسیاری از خانواده‌های کارگری گزارش دادند که برای تأمین مایحتاج روزانه خود ناچار به کاهش وعده‌های غذایی شدند و برخی به جمع‌آوری کمک‌های یکدیگر در محلات روی آوردند.

هم‌زمان، افزایش قیمت مسکن و اجاره‌بها در شهرهای بزرگ به‌ویژه تهران و کلانشهرها، فشار مضاعفی بر خانوارها وارد آورد و برخی مستأجران مجبور شدند به مناطق حاشیه‌شهری نقل مکان کنند تا از بار هزینه‌ها بکاهند.

تصمیم دولت برای افزایش تعرفه‌های خدمات عمومی، از جمله گاز، برق و آب، به مقصد درآمدزایی بیشتر برای دولت، با مخالفت گسترده شهروندان مواجه شد و ادامه اعتراض‌ها در شبکه‌های اجتماعی را به دنبال داشت.

** مهاجرت و ترک کار

پژوهش‌های میدانی حاکی از آن است که برخی جوانان تحصیل‌کرده به دلیل نبود فرصت شغلی مناسب و گسست امید به آینده، تصمیم به مهاجرت کاری و تحصیلی به کشورهای همسایه و اروپایی گرفتند. در برخی مناطق روستایی استان‌های محروم مانند ایلام و سیستان و بلوچستان، کاهش جمعیت روستایی به دلیل مهاجرت نیروی کار جوان و تحصیل‌کرده به شهرها یا خارج از کشور، به‌طور مشهودی قابل‌مشاهده بود. کارشناسان اقتصادی هشدار دادند که چنین روندی می‌تواند در بلندمدت منجر به خشک‌شدن بخش تولید و ناتوانی در جذب سرمایه‌گذاری خارجی شود .

** مسائل آموزشی و آکادمیک

به دلیل تنگنای بودجه آموزش‌وپرورش، برخی مدارس در مناطق محروم از کمبود کتب درسی و تجهیزات آموزشی رنج می‌بردند و معلمان با امکاناتی محدود به کار تدریس مشغول بودند. در دانشگاه‌ها نیز با کاهش بودجه عمومی و قطع یارانه‌ها، هزینه تحصیل برای دانشجویان افزایش یافت و خوابگاه‌های خوابگاهی با ظرفیت کمتری فعالیت کردند. رایگان نبودن اینترنت دانشگاه‌ها و مشکلات زیرساختی باعث شد بسیاری از دانشجویان نتوانند منابع آموزشی آنلاین را پیگیری کنند که این مسأله در ترم پاییز ۱۴۰۳ مورد اعتراض قرار گرفت.

* مسائل سیاسی و اجتماعی

** فضای سیاسی پس از انتخابات

پیروزی «مسعود پزشکیان» به‌عنوان رییس‌جمهور جدید در تیرماه ۱۴۰۳، امیدهایی را برای اصلاحات جزئی مدیریتی و بهبود فضای اقتصادی ایجاد کرده بود، اما تا ابتدای پاییز ۱۴۰۳، اکثر وعده‌ها محقق نشد و نارضایتی عمومی افزایش یافت.

در فصل پاییز ۱۴۰۳، انتقادات از دولت جدید در خصوص تأخیر در رفع معوقات معلمان و مشکلات معیشتی مردم، در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی به‌وفور شنیده می‌شد. نارضایتی از عملکرد دولت، در کنار نرخ پایین مشارکت سیاسی در نظرسنجی‌ها، نشان‌دهنده فاصله بین وعده‌ها و واقعیت‌های عینی زندگی مردم بود.

** اعتماد و سرمایه اجتماعی

بر اساس پیمایشی که در آبان ۱۴۰۳ توسط برخی موسسات پژوهشی انجام شد، بیش از ۵۰ درصد جامعه احساس می‌کردند که نمی‌توانند به وعده‌های مسئولان اعتماد کنند و این امر موجب کاهش سرمایه اجتماعی گردید. فقدان برنامه شفاف برای بهبود وضعیت اقتصادی، در کنار بی‌اعتمادی به آینده، باعث شد تا بسیاری از جوانان احساس کنند امکان تأمین زندگی مطلوب در کشور وجود ندارد و از سرمایه خود در تولید و نوآوری چشم بپوشند.

* چشم‌انداز و پیشنهادات

** ضرورت اصلاح ساختار اقتصادی

بازنگری اساسی در سیاست‌های پولی و مالی کشور، به‌ویژه مدیریت دقیق نرخ ارز و کنترل عرضه پول، می‌تواند گامی مهم در کاهش تورم و تثبیت قیمت‌ها باشد. تشویق سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی از طریق ارائه مشوق‌های مالیاتی و تضمین امنیت سرمایه‌گذاری، به ویژه در بخش‌های تولیدی و صادرات‌محور، می‌تواند به ایجاد اشتغال پایدار کمک کند.

حذف یا کاهش موانع صادرات محصولات کشاورزی مانند ممنوعیت‌های کوتاه‌مدت، ازجمله ممنوعیت دوماهه صادرات سیب‌زمینی در آبان ۱۴۰۳، می‌تواند به کاهش خسارات کشاورزان و بهبود درآمدهای ارزی منجر شود.

** تقویت بازار کار و حمایت از اقشار آسیب‌پذیر

ایجاد مشوق‌های استخدامی برای فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در بخش‌های دانش‌بنیان و توسعه کسب‌وکارهای کوچک و متوسط (SMEs) می‌تواند به کاهش نرخ بیکاری جوانان کمک کند. برنامه‌های مهارتی و آموزشی برای توانمندسازی کارگران و جویندگان کار، به‌ویژه در مناطقی مانند استان‌های محروم، باید با مشارکت سازمان‌های مردم‌نهاد و بخش خصوصی تقویت شود. تخصیص یارانه هدفمند به خانوارهای کارگری و بازنشستگان، برای کاهش فشار اقتصادی، در قالب کارت‌های حمایتی و بن کالا می‌تواند اثربخشی مطلوبی داشته باشد.

**ارتقای شفافیت و پاسخگویی در آموزش و پرورش

برنامه‌ریزی شفاف برای پرداخت معوقات معلمان و بازنشستگان فرهنگی، با تعیین جدول زمان‌بندی مشخص و انتشار عمومی آن، می‌تواند تا حد زیادی اعتماد معلمان را بازگرداند و اعتراضات صنفی را کاهش دهد. تقویت سازوکارهای رسیدگی به اعتراضات داوطلبان آزمون‌های استخدامی با استفاده از سامانه‌های الکترونیکی شفاف و امکان پیگیری لحظه‌ای اعتراض‌ها، ضمانت اجرای عدالت در فرآیند استخدام را افزایش می‌دهد.

افزایش بودجه آموزش‌وپرورش برای تأمین تجهیزات و امکانات آموزشی در مناطق محروم و بازسازی مدارس فرسوده، به‌ویژه در روستاها، در اولویت قرار گیرد تا کیفیت آموزش بهبود یابد.

* تقویت سرمایه اجتماعی و مشارکت مدنی

برگزاری جلسات مستمر گفت‌وگوی بین مسئولان استانی و نمایندگان مردم، در قالب «خانه مشارکت مردمی»، می‌تواند دست‌کم به بخش کوچکی از بی‌اعتمادی‌ها پایان دهد و سرمایه اجتماعی را تقویت کند. بهره‌گیری از ابزارهای رسانه‌ای برای اطلاع‌رسانی شفاف در مورد تصمیمات اقتصادی، اجتماعی و آموزشی دولت، از طریق میزگردهای تلویزیونی و شبکه‌های مجازی، به ارتقای آگاهی عمومی کمک می‌کند. تشویق فعالان اجتماعی و هنرمندان به تولید محتوای فرهنگی و هنری پیرامون مسائل واقعی جامعه می‌تواند بسترساز گسترش مشارکت مدنی و امیدآفرینی باشد.

* جمع بندی

پاییز ۱۴۰۳ برای بسیاری از ایرانیان، فصل سختی و دشواری‌های اقتصادی و اجتماعی بود. از یک‌سو، نرخ بالای تورم و رکود اقتصادی، همراه با افزایش بیکاری و شاخص فلاکت، توان معیشتی مردم را تحت فشار قرار داد و اعتراضات صنفی و تجمعات اعتراض‌آمیز معلمان، بازنشستگان و کارگران را به‌دنبال داشت. از سوی دیگر، فضای سیاسی پس از انتخاباتِ تابستان ۱۴۰۳، نتوانست امیدهای مردم را به‌طور کامل برآورده کند و نارضایتی‌ها همچنان پابرجا ماند. در این میان، نقش دولت در ایجاد زمینه‌های رشد اقتصادی و حمایت از اقشار آسیب‌پذیر بسیار حیاتی است؛ زیرا تنها از طریق اصلاح ساختار اقتصادی، تقویت بازار کار و ارتقای شفافیت در عملکرد دستگاه‌های دولتی و عمومی می‌توان به بازگشت اعتماد جامعه و کاهش فشارهای معیشتی دست یافت. در نهایت، اکنون که در انتهای این پاییز قرار داریم، وضعیت موجود به ما نشان داد که بدون برنامه‌ریزی جامع و مشارکت گسترده مردم، تکرار این دشواری‌ها در فصول آینده اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.

*شهروند دغدغه مند

انتهای پیام/*

روایتی از معیشت سخت مردم در پاییز 1403

نسبیت گرایی فرهنگی

ایدئولوژی سیاسی چیست؟

اتفاق جدیدی رخ نداده است!

مجید رضائیان: محدوديت‌های رسانه‌ای برداشته نشود راه‌ حل معقول و منطقی برای سيستم نخواهد بود