در زمستان ۱۴۰۳، جامعه‌ی ایران با مجموعه‌ای از چالش‌های هم‌زمان اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی مواجه بود که زندگی روزمره‌ی مردم را تحت تأثیر قرار داد.

زمستان ۱۴۰۳ به‌عنوان فصل پایانی یک سال پرالتهاب اقتصادی و اجتماعی در ایران، همزمان با سرمای هوا، مشکلات معیشتی بسیاری را رقم زد. از اوایل دی ماه، اخبار مرتبط با رشد نقدینگی و تشدید تورم، رسانه‌ها را پر کرد و نگرانی‌ها درباره کاهش ارزش ریال، بیش‌از‌پیش به گوش می‌رسید. 

در این یادداشت-گزارش، روایتی از یک شهروند عادی ارائه می‌شود که تأثیر مستقیم این بحران‌ها را بر زندگی خود و اطرافیانش احساس کرده و ضمن بیان مشکلات، به دنبال راهکارهایی برای برون‌رفت از شرایط سخت است.

* وضعیت اقتصادی: نقدینگی، تورم و نرخ ارز

**افزایش بی‌سابقه نقدینگی

بر اساس گزارش بانک مرکزی، میزان نقدینگی در پایان بهمن ۱۴۰۳ نسبت به سال قبل ۵۷.۸ درصد افزایش یافت که از عوامل اصلی رشد افسارگسیخته تورم محسوب می‌شود. این افزایش نقدینگی درحالی رخ داد که دولت تلاش داشت با سیاست‌های پولی ضعیف این رشد را کنترل کند، اما در عمل، فشار منفی بر ارزش پول ملی تشدید شد.

**تورم و کاهش قدرت خرید

در زمستان ۱۴۰۳، نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه به بیش از ۴۰ درصد نزدیک شد و بسیاری از کالاهای اساسی مانند گوشت، لبنیات و دارو با افزایش قیمت دو تا سه برابری مواجه گردیدند. 

بنا بر گزارش مرکز آمار ایران، شاخص قیمت خوراکی‌ها در دی ماه ۱۴۰۳ نسبت به مدت مشابه سال قبل بیش از ۵۲ درصد افزایش یافته بود که فشار مضاعف بر خانوارهای روستایی و کارگری داشت. هم‌زمان، کاهش قدرت خرید، خانواده‌ها را مجبور به کاهش وعده‌های غذایی و صرفه‌جویی در هزینه‌های درمان نمود، به‌گونه‌ای که برخی افراد حتی از مراجعه‌ی به موقع به پزشک نیز منصرف شدند.

**نوسانات نرخ ارز

نرخ دلار در بازار آزاد از حدود ۴۵ هزار تومان در اوایل دی ماه ۱۴۰۳ به حدود ۶۵ هزار تومان در پایان بهمن همان سال رسید که افزایش ۴۴ درصدی را نشان می‌داد. این جهش ارزی، قیمت واردات کالاهای اساسی را به شکل چشمگیری بالا برد و همچنین نرخ سایر ارزها مانند یورو و درهم امارات نیز همگام با دلار افزایش یافت که منجر به گرانی کالاهای واردشده شد. با توجه به وضعیت پسابرجام و محدودیت‌های فروش نفت، منابع ارزی محدود شده بود و بانک مرکزی نتوانست با تزریق ارز به بازار آزاد، ثبات لازم را برقرار کند.


* چالش‌های انرژی: برق و سوخت

**ناترازی برق و قطعی‌های گسترده

با آغاز زمستان و کاهش دمای هوا، مصرف برق در بخش خانگی و صنعتی به شکل بی‌سابقه‌ای افزایش یافت؛ شرکت توانیر اعلام کرد که ناترازی برق در دی ماه ۱۴۰۳ حدود ۱۸ هزار مگاوات بوده و این رقم در بهمن کمی بیشتر شد. نتیجتاً، قطعی‌های مکرر برق، بسیاری از کسب‌وکارهای خرد و متوسط را با خسارات مالی سنگین مواجه ساخت و برخی کارخانه‌ها، چندین روز متوالی مجبور به توقف تولید شدند. در چندین نوبت، قطعی برق مراکز آموزشی و درمانی باعث اختلال در ارائه خدمات بهداشتی-درمانی و اجرای کلاس‌های آنلاین دانشجویان گردید که نارضایتی عمومی را به دنبال داشت.

**کمبود سوخت و گرانی گاز

علاوه بر مشکل برق، تأمین سوخت نیروگاهی نیز با چالش مواجه شد؛ قدرت تأمین مازوت و گاز طبیعی برای نیروگاه‌ها به‌دلیل مشکلات تخصیص سوخت تاخیر داشت که کاهش تولید برق را تشدید کرد. هم‌زمان، قیمت گاز خانوارها برای استفاده از سیستم گرمایشی با افزایش دو برابری مواجه گردید و هزینه‌ بخاری‌ها و پکیج‌های گرمایشی برای شهروندان به شکل محسوسی بالا رفت.

* مشکلات معیشتی و شاخص فلاکت

**نرخ بیکاری و اشتغال

به رغم گزارش‌های رسمی از کاهش نسبی نرخ بیکاری در زمستان ۱۴۰۳، عملاً بازار کار توان جذب نیروی جدید را نداشت و بسیاری از جوانان جویای کار همچنان بدون شغل باقی ماندند. نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله در فصل زمستان ۱۴۰۳ حدود ۱۹.۸ درصد گزارش شد که حکایت از وضعیت شکننده‌ی اشتغال این دسته سنی دارد.

**شاخص فلاکت و وضعیت معیشتی

شاخص فلاکت (جمع تورم و بیکاری) که در پاییز ۱۴۰۳ برابر با ۳۹.۷ واحد بود، در زمستان تغییری محسوس نکرد و همچنان نزدیک به ۴۰ واحد باقی ماند. در این شرایط، خانوارهای کارگری و کارمندان بخش دولتی با حداقل دستمزد، برای تأمین مایحتاج روزانه مجبور به استفاده از ذخایر پس‌انداز خود شدند و برخی به جمع‌آوری کمک‌های همسایگان روی آوردند. در مناطق محروم‌تر مانند سیستان و بلوچستان و کهگیلویه و بویراحمد، شاخص فلاکت به بیش از ۴۵ واحد رسید و بسیاری از خانواده‌ها توان پرداخت اجاره‌خانه را نداشتند.

* بحران زیست‌محیطی: آلودگی هوا و سلامت عمومی

**آلودگی هوا در کلانشهرها

همزمان با تهران و سایر کلانشهرها، ذرات معلق (PM۲.۵) در هوای برخی روزهای دی‌ماه به بالای ۱۸۰ میکروگرم بر متر مکعب رسید که مرز هشدار را پشت سر گذاشت. آلودگی شدید هوا منجر به افزایش مراجعات بیماران ریوی و قلبی به بیمارستان‌ها شد؛ بیماران تنفسی تا ۳۰ درصد در دی‌ماه ۱۴۰۳ افزایش پیدا کردند. مدارس در برخی صبح‌ها به دلیل شرایط بحرانی هوا، دانش‌آموزان را تعطیل کردند و به جای آموزش حضوری، کلاس‌ها آنلاین برگزار شد که با توجه به قطع برق ناگهانی، عملاً آموزش مختل گردید.

**پیامدهای بهداشتی و محیط‌زیستی

بسیاری از سالمندان و کودکان به دلیل کاهش کیفیت هوا، دچار تنگی نفس و سرفه‌های مزمن شدند و نیاز به استفاده‌ی مکرر از دستگاه‌های اکسیژن‌ساز پیدا کردند. در برخی شهرک‌های صنعتی حوالی تهران، آلودگی ناشی از دود فولاد و کارخانه‌های بزرگ، شرایط را تشدید کرد و شهروندان خواستار تعطیلی موقت این واحدها بودند. مسئولان محیط‌زیست با صدور هشدار، پیشنهاد کاهش تردد خودروهای شخصی و تعطیلی فعالیت‌های عمرانی را دادند، اما عملاً اقدام عملی قابل‌توجهی برای کاهش آلاینده‌ها انجام نگرفت.

* اعتراضات و واکنش‌های مردمی

**تجمعات صنفی کوچک و مطالبات معیشتی

در دی‌ماه ۱۴۰۳، گروه‌هایی از رانندگان تاکسی و وانت‌بارها در چند شهر کوچک جمع شدند تا نسبت به افزایش قیمت سوخت و هزینه‌های بالای زندگی اعتراض کنند. در چند استان مانند خوزستان و آذربایجان شرقی، کارگران فصلی کشاورزی بابت تأخیر در پرداخت دستمزدها و گرانی نهاده‌های کشاورزی تجمع‌های اعتراضی برگزار کردند. اعتراض‌ها عموماً مسالمت‌آمیز بود و شرکت‌کنندگان با شعارهای «نان‌ِ کافی حق ماست» و «گرانی کمر ما را شکسته» خواستار توجه مسئولان به وضعیت معیشتی شدند.

**انتقادها در فضای مجازی و رسانه‌ها

کاربران شبکه‌های اجتماعی با هشتگ «#زمستان_گرانی» و «#قطع_برق_کافی_نیست» عدم رضایت خود را اعلام کردند و از دولت خواستند برنامه‌ی شفاف برای رفع مشکلات ارائه دهد. برخی روزنامه‌ها و سایت‌های خبرگزاری همچون ایرنا و ایسنا، گزارش‌هایی درخصوص اثرات تورم و قطعی برق بر زندگی مردم منتشر کردند که بازتاب گسترده‌ای در بین مخاطبان داشت. شهروندان با مقایسه وضعیت ایران با کشورهای همسایه که از سوخت ارزان‌تر و زیرساخت‌های بهتر برخوردار بودند، نارضایتی خود را بیشتر ابراز می‌کردند.

* پیشنهادات و راهکارها

**اصلاح سیاست‌های پولی و ارزی

ضروری است بانک مرکزی با نظارت دقیق‌تر بر افزایش نقدینگی، از چاپ بی‌رویه پول پرهیز کند و با ابزارهای ارزی، نرخ دلار را تا حد امکان تثبیت نماید. آزادسازی مشروط بازار ارز و ایجاد سامانه‌های شفاف ارزی، می‌تواند جلوی نوسانات شدید قیمت دلار را بگیرد و به کاهش انتظارات تورمی کمک کند.

**تقویت زیرساخت‌های انرژی

نوسازی شبکه‌ی انتقال و توزیع برق، جلوگیری از هدررفت انرژی و تکمیل نیروگاه‌های گازی و تجدیدپذیر از اولویت‌های عاجل وزارت نیرو است تا در فصل‌های سرد سال با کمبود برق مواجه نشویم. با توجه به پتانسیل بالای انرژی خورشیدی در جنوب کشور، ایجاد نیروگاه‌های خورشیدی کوچک‌مقیاس در حاشیه‌ی شهرها می‌تواند بار شبکه سراسری را کاهش دهد و تاب‌آوری سیستم را افزایش دهد.

**حمایت از اقشار آسیب‌پذیر

تخصیص یارانه‌ی مستقیم معیشتی به خانوارهای کم‌درآمد، به‌ویژه در فصل زمستان که هزینه‌های گرمایشی افزایش می‌یابد، می‌تواند فشار اقتصادی آن‌ها را کاهش دهد. اجرای طرح‌های اشتغال‌زایی در بخش کشاورزی و صنایع پایین‌دست نفت و گاز برای افرادی که بیکار شده‌اند، به‌ویژه در مناطق محروم، باید به سرعت عملیاتی شود. 

**کاهش آلودگی هوا و بهبود محیط‌زیست

توسعه حمل‌ونقل عمومی پاک در کلانشهرها، ازجمله اتوبوس‌های برقی و اتوبوس‌های دوگانه‌سوز، می‌تواند به کاهش میزان خودروهای شخصی و آلودگی هوا کمک نماید. اجرایی کردن طرح‌های مبارزه با معضل ریزگردها در مناطق جنوب و غرب کشور و احیای تالاب‌ها، به تثبیت کانون‌های خطر آلودگی غبارساز کمک می‌کند. تقویت ایستگاه‌های پایش کیفیت هوا و اطلاع‌رسانی شفاف در لحظه، شهروندان را برای فعالیت‌های بیرون از منزل آگاه‌تر می‌سازد و از بروز مشکلات تنفسی پیشگیری می‌کند.

* جمع بندی

زمستان ۱۴۰۳ در ایران، همزمان با سرمای هوا، بحرانی از مشکلات اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی را تجربه کرد. رشد افسارگسیخته نقدینگی و نوسانات ارزی، تورم بالا و کاهش قدرت خرید خانواده‌ها را پدید آورد. در این میان، ناترازی برق و قطعی‌های گسترده‌ی انرژی، آسیب‌های جدی به کسب‌وکارها و خدمات عمومی وارد کرد و زندگی روزمره‌ی مردم را مختل نمود. شاخص فلاکت بالا، بیکاری نگران‌کننده‌ی جوانان و افزایش آلودگی هوا، نگرانی‌های مضاعفی را به همراه آورد که به تجمع‌های صنفی و انتقادهای عمومی منجر شد. 

با وجود تمامی این ناملایمات، شهروندان همچنان امید دارند که مسئولان با بهره‌گیری از تجربیات سال‌های گذشته، سیاست‌های اصلاحی مورد نیاز را اجرا کنند و از شدت بحران‌ها بکاهند. 

اگر اقدام عاجل، هماهنگ و بر اساس شفافیت در حوزه‌های اقتصادی، انرژی و محیط‌زیست صورت گیرد، زمستان‌های آینده می‌تواند کمتر برای جامعه دردسرساز باشد و مردم با آرامش بیشتری زندگی کنند.

*شهروند خبرنگار

انتهای پیام/*