اعتیاد در میان جوانان یکی از مهم‌ترین چالش‌های سلامت عمومی و اجتماعی در ایران و جهان است. این یادداشت با هدف روشن‌سازی افکار عمومی، بررسی علل و پیامدها، و ارائه راهکارهای فرهنگی، آموزشی و رسانه‌ای برای پیشگیری و کاهش آسیب اعتیاد در جوانان نگاشته شده است.

بر اساس گزارش دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم ملل متحد (UNODC)، بیش از ۲۹۶ میلیون نفر در سراسر جهان در سال ۲۰۲۱ دست‌کم یک بار از مواد مخدر استفاده کرده‌اند و ۳۹.۵ میلیون نفر با اختلالات ناشی از مصرف مواد دست‌وپنجه نرم می‌کنند. در ایران، ۲.۸٪ از جمعیت به صورت مزمن به مواد افیونی اعتیاد دارند و نرخ ابتلا در گروه سنی ۱۵–۲۴ سال نیز قابل توجه است. مطالعات میدانی نشان می‌دهد که ۱۸.۹٪ از مصرف‌کنندگان مواد در ایران زیر ۲۴ سال سن دارند. در میان دانش‌آموزان دبیرستانی ایران، نرخ تاریخچه مصرف اپیوم بین ۱.۲ تا ۸.۶٪ و مصرف الکل تا ۹.۹٪ گزارش شده و شیوع استعمال تنباکو (سیگار و قلیان) روزانه بین ۴.۴ تا ۱۲.۸٪ است.


۱. اعتیاد به مواد مخدر نه تنها یک مسئله فردی، بلکه معضلی کلان با پیامدهای گسترده در سطح خانواده، جامعه و دولت است. در دوره نوجوانی و جوانی، افراد به دلیل ویژگی‌های رشدی و فشارهای اجتماعی، در معرض خطر بالاتری برای شروع مصرف مواد قرار دارند . آمار جهانی نشان می‌دهد که یک‌پنجم مصرف‌کنندگان مواد مخدر، افراد زیر ۲۵ سال هستند؛ این امر ضرورت توجه ویژه رسانه‌ها و مطبوعات را برای آگاه‌سازی و پیشگیری دوچندان می‌کند.


۲. وضعیت کنونی

۲.۱ آمار و ارقام جهانی

تعداد مصرف‌کنندگان: بیش از ۲۹۶ میلیون نفر (در سال ۲۰۲۱) دست‌کم یک‌بار مصرف مواد مخدر تجربه کرده‌اند.

اختلالات مصرف مواد: ۳۹.۵ میلیون نفر در سال ۲۰۲۱ با اختلالات مصرف مواد دست‌به‌گریبان بوده‌اند، افزایشی ۴۵٪ در دهه گذشته.

رشد مواد سنتتیک: روی آوردن به مواد افیونی جدید و محرک‌های مصنوعی سبب شده است تا سرعت تغییرات بازار مواد مخدر به مراتب بیشتر از گذشته باشد.


۲.۲ آمار و ارقام در ایران

میزان ابتلا به اعتیاد افیونی: ۲.۸٪ از جمعیت ایران، بالاترین نرخ جهانی را برای اعتیاد به مواد افیونی دارا هستند.

شیوع اختلال مصرف مواد (۱۲ ماه گذشته): ۲.۴٪ در بزرگسالان ایران.

سن شروع مصرف: در آخرین برآوردها ۱۸.۹٪ از مصرف‌کنندگان زیر ۲۴ سال سن دارند.

مصرف در میان دبیرستانی‌ها:

سیگار و قلیان روزانه: بین ۴.۴ تا ۱۲.۸٪ .

الکل (طول عمر): حداقل ۹.۹٪ .

اُپیوم (طول عمر): بین ۱.۲ تا ۸.۶٪ در مناطق مختلف .

مجموع استفاده از هرگونه ماده غیرپزشکی: در مطالعه کرمان ۲۶.۵٪ پسران و ۱۱.۵٪ دختران، و در زنجان ۱۱.۲٪ گزارش شده است .


۳. علل و زمینه‌ها

۳.۱ عوامل اجتماعی و اقتصادی

فقر و بیکاری: محرومیت اقتصادی و فقدان چشم‌انداز شغلی، نوجوانان را به سمت مصرف مواد برای فرار از مشکلات سوق می‌دهد.

تبعیض جنسیتی: دخالت کمتر دختران در فضاهای عمومی ممکن است نرخ مصرف کمتر در آن‌ها را توضیح دهد، اما پذیرش اجتماعی استعمال قلیان در دختران نیز نگرانی‌آفرین است.


۳.۲ عوامل فرهنگی و رسانه‌ای

الگوگیری والدین و اطرافیان: مصرف خانوادگی مواد مخدر به‌ویژه در فضاهای روستایی می‌تواند نقش آموزشی پنهان در پذیرش این پدیده داشته باشد.

نفوذ فرهنگ استعماری: ترویج سبک زندگی غربی و مصرف‌گرایی رسانه‌ای، نیازهای کاذب برای هیجان و نشاط کاذب ایجاد می‌کند.


۴. پیامدها

۴.۱ پیامدهای فردی

اختلالات روانی: مصرف طولانی‌مدت مواد اعتیادآور ارتباط مستقیمی با افسردگی، اضطراب و اختلالات خلقی دارد.

سلامت جسمانی: افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های عفونی (HIV، هپاتیت) و مشکلات قلبی-عروقی در مصرف‌کنندگان تزریقی مواد گزارش شده است.


۴.۲ پیامدهای خانوادگی و اجتماعی

خشونت خانگی و طلاق: رابطه مستقیم بین مصرف مواد و خشونت علیه همسر و فرزندان وجود دارد.

افزایش جرایم خرد و کلان: برای تأمین هزینه‌های اعتیاد، برخی افراد به سرقت و قاچاق مواد مبادرت می‌کنند.


۵. نقش مطبوعات در روشن‌سازی افکار عمومی

۵.۱ گزارش‌های تحقیقی

مطبوعات وظیفه دارند با انتشار آمار دقیق، روایت‌های میدانی و گزارش‌های مستند از مراکز ترک اعتیاد و درمان سرپایی، حقیقت را به جامعه منعکس کنند.

۵.۲ مصاحبه با کارشناسان

انکشاف برنامه‌های پیشگیرانه مبتنی بر شواهد، محور توصیه‌های کارشناسان UNODC برای ایران بوده است. به گفته «لیک بوناوات»، نماینده UNODC در ایران، «رویکرد مبتنی بر شواهد، مؤثرترین روش پیشگیری از سوءمصرف مواد در میان نوجوانان است» .


۶. راهکارها و توصیه‌ها

1. ارتقای سواد رسانه‌ای: آموزش مهارت‌های نقد و تحلیل محتواهای تبلیغاتی مرتبط با مواد مخدر در مدارس و دانشگاه‌ها.

2. توسعه طرح‌های پیشگیری جامعه‌محور: تقویت مراکز «Drop-In» و برنامه‌های مشارکتی با NGOها برای ارائه خدمات به جوانان در معرض خطر .

3. حمایت از خانواده‌ها: برگزاری کارگاه‌های آموزش والدگری برای پیشگیری از الگوگیری نسلی در مصرف مواد .

4. مشارکت رسانه‌ها: راه‌اندازی پویش‌های خبری و مستندهای تلویزیونی با موضوعات پیشگیری و ترک اعتیاد.

5. سیاست‌گذاری قانونی: اصلاح قوانین برای دسترسی آسان‌تر به درمان‌های جایگزین (متادون، بپرنیورفین) و کاهش انگ اجتماعی بیماران اعتیادی .


۷. نتیجه‌گیری

روشن‌سازی افکار عمومی نسبت به معضل اعتیاد در جوانان یک ضرورت ملی است که با تعامل رسانه‌ها، نهادهای اجرایی و جامعه مدنی میسر می‌شود. تنها از طریق آگاهی‌بخشی، ارائه آمار و روایت‌های واقعی، و پیشنهاد راهکارهای عملی می‌توان امید را به جوانانی که درگیر این بحران هستند بازگرداند. حرکت به سوی جامعه‌ای سالم‌تر مستلزم اراده جمعی و استمرار تلاش‌های مطبوعاتی در افشای حقایق و ارائه راه‌حل‌هاست.

انتهای پیام/*