ضرورت توجه به اهمیت «اثر تظاهری» در سیاستگذاری های حوزه گردشگری

اثر تظاهری به مفهومی کاملاً تثبیت شده در ادبیات گردشگری تبدیل شده است. این اصطلاح معمولاً به عنوان پیامد گردشگری با تمرکز بر تقلید از الگوهای مصرف گردشگران گزارش شده است. با این حال، شواهد تجربی بسیار محدودی وجود دارد که به طور خاص بر چگونگی تقلید واقعی یا بالقوه رفتار گردشگران توسط مردم محلی متمرکز شده باشد. گروه‌های اجتماعی محلی کورکورانه رفتار گردشگران را کپی نمی‌کنند، آنها مشاهده میکنند، تجزیه و تحلیل میکنند، مقایسه میکنند، ارزیابی میکنند و تصمیم میگیرند که رفتارهای خاص گردشگران چیست و چگونه اتخاذ میشوند.

هدف اثر تظاهری توصیف علاقه ساکنان محلی به تلاش برای تقلید از سطوح مصرف گردشگران است. ساکنان محلی با قرار گرفتن در ارتباط با سبک زندگی و الگوهای مصرف متفاوت، به طور مستقیم استانداردهای زندگی خود را با سایر مردم مقایسه میکنند. این می‌تواند ساکنان را به سمت اتخاذ رفتارهای نشان‌داده شده توسط گردشگران سوق دهد.

برای اینکه اثر تظاهری وجود داشته باشد، سه طرح اساسی پیشنهاد شده است: اول، رفتار گردشگران و میزبانان در ابتدا متفاوت است. دوم، الگوهای رفتاری از یک گروه به گروه دیگر منتقل میشوند و سوم، مقلدان رفتار نشان داده شده را حفظ میکنند. در این راستا، مقایسه ساکنان بین داراییهای مادی خود و داراییهای متعلق به گردشگران میتواند مطلوب یا نامطلوب باشد.

هنگامی که افراد با کالاهایی که به نوعی بهتر از کالاهایی هستند که به مصرف آنها عادت دارند، تماس داشته باشند، میتواند نامطلوب باشد. این مساله تداوم الگوهای مصرف روزمره محلی را تهدید میکند. تخیل و تمایلات را تحریک میکند و ممکن است منجر به ناامیدی ساکنان شود. با این حال ممکن است ساکنان را نیز به این سو برساند که چگونه به دنبال فرصتهایی برای بالا بردن استانداردهای زندگی و تغییر الگوهای مصرف خود باشند؛ در این مورد، اثر تظاهری ممکن است در ذهن مردم محلی مطلوب باشد.

مفهوم اثر تظاهری

به گفته برنز (Burns)، اثر تظاهری «به فرآیندی اشاره دارد که در آن جوامع سنتی، به‌ویژه آنهایی که در معرض تأثیرات بیرونی هستند مانند جوانان «داوطلبانه» به دنبال اتخاذ برخی رفتارها (و انباشت کالاهای مادی) هستند. بر این اساس که داشتن آنها منجر به دستیابی به سبک زندگی تفریحی و لذت طلبانهای میشود که توسط گردشگران نشان داده شده است. به طور مشابه، مور (Moore) بیان میکند که اثر تظاهری " «شامل شبیه‌سازی رفتار جمعیت میزبان و به‌ویژه شیوه‌های مصرف گردشگرانی است که از آنها بازدید می‌کنند».

علاوه بر این، این تعریف توسط ریزینگر (Reisinger) تقویت می‌شود که ادعا می‌کند در نتیجه این تظاهرات، مردم محلی متوجه دارایی‌های مادی برتر گردشگران می‌شوند و مایل به داشتن آن هستند. او همچنین بیان می‌کند که اثر تظاهری اغلب باعث ایجاد حسادت، رنجش و حتی نفرت ساکنان از گردشگران در کشورهای در حال توسعه می‌شود، زمانی که مردم محلی می‌بینند که نمی‌توانند به اندازه گردشگران ثروتمند باشند و از استانداردهای زندگی یکسانی برخوردار باشند. مورفی (Murphy) با این ادعا که اثر تظاهری اجتناب ناپذیر است، اضافه میکند که گردشگران عموماً از ثروت مالی و اوقات فراغت بیشتری نسبت به بسیاری از مردم محلی برخوردار هستند و تجارب تعطیلات گردشگران اغلب بر اساس مصرف آشکار است.

نکاتی که باید در مورد اثر تظاهری مورد توجه قرار گیرند

مشاهده میشود که اثر تظاهری معمولاً بر اساس الگوهای مصرف گردشگران تعریف میشود، یعنی بر کالاها و رفتار هزینه گردشگران متمرکز است. این تصور یک دیدگاه کاملا مادی است. با توجه به اینکه مفهوم اثر تظاهری احتمالاً از علم اقتصاد وام گرفته شده است، تعجب آور نیست. با این حال، هیچ دلیلی وجود ندارد که باور کنیم تقلید مردم محلی فقط به جلوههای اقتصادی توریستی محدود میشود. برخورد بین مردم محلی و گردشگران منحصراً محدود به تبادل مواد نیست.

در طیف تعامل توریست و میزبان، طیفی از روابط بین فرهنگی وجود دارد که از نظر رفتارهای متعدد نشان داده شده توسط هر دو گروه (محلی ها و گردشگران) قابل توجه است. گردشگران و مردم محلی درگیر تعداد زیادی تظاهرات اجتماعی و فرهنگی مکرر، و گاه بدون برنامهریزی هستند. بنابراین، تظاهر، بیشتر اوقات، تنها بر تقلید مادی تأثیری ندارد. مهمتر از آن، ممکن است تأثیرات ثانویه بر ساختار داخلی جوامع نیز موثر باشد؛ مانند تغییرات در نقش زنان، انسجام جامعه، ساختار جمعیتی و ساختارهای نهادی، در نتیجه، باورها، نگرش‌ها، ارزش‌ها و رفتار محلی دگرگون می‌شوند و همه اینها در نهایت ممکن است روابط اجتماعی و ادراک خود ساکنان محلی را تغییر دهد.

مفهوم اثر تظاهری تمایل دارد که تعریف شود و بنابراین به عنوان رفتارهای پذیرفته شده گزارش شود. محققان شواهدی برای تأثیرات آن بر رفتارهای عینی و قابل مشاهده یافتهاند که ظاهراً از گردشگران اتخاذ شده و در زندگی روزمره آنها گنجانده شده است، مانند الگوهای نوشیدن. در حالی که ممکن است مردم محلی واقعاً مایل به اتخاذ رفتارهای جدید باشند، عوامل بیرونی مانند قدرت اقتصادی، محدودیت‌های اجتماعی و شرایط شخصی می‌تواند به طور بالقوه مانع از وارد کردن عادت‌های ناآشنای گردشگران در زندگی عادی آنها شود.

به نظر میرسد تاکید مکرر بر پیامدهای منفی اثر تظاهری وجود دارد. اثر تظاهری اغلب به عنوان پیامد مضر گردشگری برای جمعیت محلی گزارش میشود. برای مثال، مکلروی و دی آلبورک (Mcelroy and De Alburquerque) معتقدند که اگرچه رایج‌ترین مفهوم اثر تظاهری تقلید شهری است، اما تقریباً هر واکنش منفی را که به طور اتفاقی با فعالیت توریستی مرتبط است، در بر می‌گیرد. به همین ترتیب، اگرچه وال و ماتیسون (Wall and Mathieson) استدلال می‌کنند که معمولاً مضر است و اکثر محققان نگران تأثیر گردشگرانی هستند که نمادهای ثروت خود را به مردم محلی نشان می‌دهند.

در این راستا، باید اذعان داشت که اثرات گردشگری، از جمله اثر تظاهری، میتواند همزمان مثبت و منفی باشد. اثرات درک شده از گردشگری و چگونگی آنها(مثبت یا منفی) تا حد زیادی توسط جمعیت محلی و مهمتر از همه، به طور مستقل توسط هر فرد در مقصد تعریف خواهند شد. اتخاذ روشی بیگانه برای صحبت کردن، لباس پوشیدن، فکر کردن، مصرف کردن، و تعامل، ممکن است به عنوان یک آسیب فرهنگی برای کسانی تلقی شود که معتقدند فرهنگها باید به شکل "خام" خود حفظ شوند. با این حال، تغییر در غذا خوردن، لباس پوشیدن، عادات صحبت کردن ممکن است به معنای تأثیر مثبت بر زندگی مردم محلی در سطح فردی باشد. فرآیند تصمیمگیری افراد محلی در مورد اثر تظاهری، یک فرآیند فعال و نه منفعل است.

افراد در مقاصد مشاهده، تجزیه و تحلیل، مقایسه، ارزیابی و در نهایت در مورد تقلید از گردشگران تصمیم میگیرند. در نتیجه، ساکنین ممکن است به طور درست یا نادرست از گردشگران تقلید کنند یا از نظر اجتماعی از آنها یاد بگیرند. بنابراین ساکنان میتوانند عناصر اجتماعی و فرهنگی گردشگران را مشاهده و انتخاب کنند و آنها را با شرایط و فرهنگ محلی خود بپذیرند و تطبیق دهند. به گفته دوگان (Dogan)، «در حدی که اثرات گردشگری مثبت تلقی شود، واکنش [ساکنان]، شکل پذیرش تغییر را به خود میگیرد. تا جایی که منفی تلقی شود، واکنش آنها بیشتر به یک مقاومت تبدیل میشود.»

با بیان اینکه در گردشگری، اثر تظاهری به تطبیق ساکنان محلی با سبکها و شیوههای بازدید از گردشگران اشاره دارد»، به نظر میرسد که اثرات گردشگران را میتوان به وضوح و به طور دقیق شناسایی و از اثرات سایر عوامل تغییر، جدا کرد. از یک سو، شناسایی دقیق اثرات اجتماعی-فرهنگی بسیار خاص گردشگری بر جوامع محلی، بسیار سخت است.

از سوی دیگر، گردشگری را نباید تنها عامل تحول اجتماعی و فرهنگی دانست. فرهنگها ثابت نیستند: آنها به طور طبیعی بر اساس نیازهای تکاملی خود تغییر میکنند. آنها همچنین در معرض نیروهای خارجی هستند که جوامع را به سمت تغییرات مورد نیاز، (ناخواسته) و گاهی ناخودآگاه سوق میدهد.

نمونه‌هایی از این نیروها رسانه‌ها و سایر عوامل ناشی از صنعتی‌شدن، مهاجرت، فرآیندهای مدرن‌سازی، و خود جهانی‌سازی است که حذف موانع اقتصادی، سیاسی و فرهنگی را برای جریان آزاد به ارمغان آورده است. در نتیجه، جوامع مقصد در معرض گردشگری و سایر تظاهرکنندگان قرار می‌گیرند که می‌تواند منجر به تغییرات اجتماعی و فرهنگی شود. همه این نیروها به صورت فردی، جمعی و یا در ترکیب با گردشگری میتوانند تحولات فرهنگی در مقاصد گردشگری را تسریع یا به تعویق بیاندازند.

اثر تظاهری در فقدان و کیفیت شواهد تجربی نهفته است. اگرچه استدلال شده است که اثر تظاهری به هیچ وجه توسط شواهد تجربی مانند تحقیقات میدانی "ثابت" نشده است، برخی از مطالعات به طور تجربی وجود اثر تظاهری را تایید کردهاند. این عمدتا به دو دلیل است. اولاً، مشاهده میشود که مطالعات بسیار کمی به طور انحصاری به اثر تظاهری به عنوان یک نتیجه نگاه کردهاند. بسیاری از مطالعات اثر تظاهری را گزارش کردهاند، اما تنها به عنوان یکی از چندین تأثیری که گردشگری می تواند بر جمعیت محلی داشته باشد.

ثانیاً، اثرات تظاهری بر مردم محلی کاملاً متنوع است. برای مثال، بیدو (Beddoe) در مطالعه خود نشان میدهد که جوانانی که در مناطق تحت پوشش توریستی در سریلانکا کار میکنند یا زندگی می کنند، انواع خاصی از رفتارهای توریستی، به ویژه استفاده از مواد مخدر و الکل را تقلید میکنند. نویسنده همچنین دریافت که اگر رفتار گردشگران با هنجارهای اخلاقی محلی مطابقت نداشته باشد، جوانان سعی می کنند از آن تقلید کنند، به ویژه در لباس پوشیدن.

با این حال، در این مورد مهم است که در نظر بگیریم که اگرچه گردشگری ممکن است به نوعی در مصرف مواد مخدر و الکل توسط جوانان نقش داشته باشد، عواملی مانند فقر شدید، و سایر شرایط اجتماعی ممکن است منجر به چنین رفتارهایی شود. اثر تظاهری به اعتبار تجربی نیاز دارد؛ بنابراین لازم است در نظر بگیریم که اگرچه گردشگری بی‌تردید عاملی در تغییرات اجتماعی-فرهنگی است، اما نوع و شدت تغییر و همچنین مکانیسم‌های انتقال چنین اثراتی نامشخص است و همیشه منحصر به گردشگری نیست.

با در نظر گرفتن اینکه اثرتظاهری هنوز یک مفهوم است که نیاز به آزمایش تجربی دارد، در حالی که رفتارهای لذت جویانه و مصرفی گردشگران تا حد زیادی برای مردم محلی قابل مشاهده است، الگوهای مصرف تنها رفتارهایی نیستند که میتوانند توسط مردم محلی تقلید شوند. در واقع، به نظر می‌رسد که سایر رفتارها، عادات، شیوه‌های تفکر و نگرش‌های اجتماعی شاید بیشتر توسط ساکنان محلی اتخاذ یا آموخته شده باشد. به‌نظر می‌رسد به‌جای ماهیت اقتصادی، ابعاد اجتماعی-فرهنگی بیشتر در اثر تظاهری حضور دارند.

*کارشناس ارشد فیزیک پزشکی و پژوهشگر حوزه گردشگری

انتهای پیام/*

یادداشت فوق ارسالی توسط مخاطب ایصال نیوز است و محتوای آن لزوماً موضع رسمی این رسانه نیست.

ضرورت توجه به اهمیت «اثر تظاهری» در سیاستگذاری های حوزه گردشگری

نسبیت گرایی فرهنگی

ایدئولوژی سیاسی چیست؟

۱۰ پرسش بی‌پاسخ از دکتر ظریف

مجید رضائیان: محدوديت‌های رسانه‌ای برداشته نشود راه‌ حل معقول و منطقی برای سيستم نخواهد بود