بحران، میراث کودتا؛ عمرالبشیر که بود و چه کرد

ایصال نیوز - عمر حسن احمد البشیر در سال 1944 در روستای هوش بناگا سودان به دنیا آمد و در جوانی وارد ارتش سودان شد. او سریعاً مدارج رشد و ترقی در ارتش را طی کرد و از سربازان چترباز شد. بشیر در جریان جنگ با اسرائیل در ۱۹۷۳ به ارتش مصر پیوست. پس از بازگشت به سودان عمر البشیر در نیمهٔ جنوبی کشور مسئول عملیات نظامی علیه چریکهای آزادی‌بخش خلق سودان شد.
عمر البشیر که در دههٔ ۱۹۸۰ به ژنرالی رسیده بود، در سال ۱۹۸۹ با حمایت جبهه قومی اسلامی به رهبری دکتر حسن الترابی با طرح ریزی کودتای نظامی نخست‌ وزیر منتخب وقت، صادق المهدی را سرنگون کرد. البشیر بلافاصله تمام احزاب سیاسی را ممنوع و نشریات را تعطیل کرد و مجلس ملی را منحل اعلام کرد. او سپس خود را به عنوان رئیس «شورای رهبری انقلاب نجات ملی» منصوب کرد. این شورا نهادی بود که او تأسیس کرده بود و این شورا تمام قدرت قانون‌گذاری و اجرایی در سراسر کشور را در اختیار داشت.
او با اتحاد با اسلامگرایان، سمت‌های ریاست جمهوری، نخست‌وزیری، فرماندهٔ نیروهای مسلح و وزارت دفاع سودان را شخصاً در اختیار گرفت. البشیر یاران خود را با حسن الترابی رهبر جبههٔ اسلامی ملی متحد کرد و شروع به اجرای برنامه‌ای کرد که طبق آن شمال سودان را به دولتی کاملا اسلامی تبدیل می کرد.
وی قانون شریعت را اجباری و در سال ۱۹۹۱ قانون جنایی جدیدی در شمال سودان اعلام کرد که به پلیس قدرت بیش‌تری می‌داد.
در ۱۶ اکتبر ۱۹۹۳ البشیر پس از انحلال «شورای رهبری نجات ملی» به عنوان رئیس‌جمهور کشور منصوب شد و قدرتش را افزایش داد. عمر البشیر پس از سالها درگیری و کشتار جدایی طلبان دارفور، برای حفظ قدرت به جدایی سودان جنوبی از بخش شمالی آن رضایت داد. وی با فشار قدرت‌های جهانی، به شرکت در مذاکرات صلح، به جدایی سودان جنوبی و استقلال آن تن داد و با تبلیغات وسیع این شکست بزرگ را پیروزی بزرگ برای صلح جلوه داد.
عمر البشیر سپس قانون اساسی سودان را تغییر داد که در قانون اساسی جدید زبان عربی تنها زبان، اسلام تنها دین و قوانین شریعت تنها قانون در سودان اعلام شد. اقتصاد سودان با جدایی جنوب از شمال به تدریج از سال 2005 با بحران بی‌سابقه روبرو شد. در جریان جدایی جنوب، آسیب فراوانی بر سودان وارد شد: ۸ میلیون تَن از جمعیت جنوب را از دست داد، ۶۵۰ هزار کیلومتر از خاک خود را در جنوب از دست داد و مساحت ۲ میلیون و ۵۰۰ کیلومتری سودان به ۱ میلیون ۸۵۰ هزار کیلومتر رسید، سرچشمه‌های رود نیل از اتیوپی و اوگاندا در جنوب (رودهای نیل آبی و سفید) را از دست داد، منابع جنگلی در جنوب را از دست داد و از همه مهمتر بیش از یک سوم نفت خود را از دست داد و میزان تولید نفت سودان با جدایی جنوب از ۴۸۰ هزار بشکه در روز به ۱۵۰ هزار بشکه در روز کاهش یافت.
عمر البشیر رئیس جمهور سودان که می پنداشت با استقلال جنوب از شمال سودان، آمریکا و اروپا اتهام جنایتکار جنگی را به او نسبت نخواهند داد با شروع به کار کمیته حقیقت یاب و کمیته تحقیق مرتبط با جنایات جنگی مواجه شد و تهدیدهای غرب مجددا شروع شد. با وخیم تر شدن وضعیت اقتصادی سودان از سال 2000 روابط سودان با عربستان و دنیای عرب و نیز با امریکا و اروپا به تدریج کاهش پیدا کرد و به سوی ایران تمایل بیشتری نشان داد.
عمر البشیر که از سال 2005(1384) و در زمان دولت احمدی نژاد روابط بسیار گسترده ای با ایران پیدا کرده بود برای پیشگیری از بحران بیشتر در یک چرخش ناگهانی دوباره به سوی اعراب دست دراز کرد تا با کمک مالی آن‌ها بر زخم بحران‌های اقتصادی خود مرهم گذارد، اما کشورهای عربی و در راس آنها عربستان همکاری خود را مشروط به قطع روابط با جمهوری اسلامی ایران اعلام کردند.
در سال 2014 (شهریور 1393) با آغاز ریاست جمهوری دکتر حسن روحانی، حکومت سودان با فشار و تطمیع عربستان و غرب، مراکز فرهنگی جمهوری اسلامی ایران را تعطیل کرد، در بهار سال بعد کلینیک‌های هلال احمر جمهوری اسلامی ایران را بست و سرانجام روابط دیپلماتیک خود با ایران را قطع نمود.
عمر البشیر که در سال 2009 در سازمان‌های بین‌المللی متهم به نسل‌کشی شد و به همراه ۶۴ نفر دیگر در دادگاه لاهه متهم به جنایات جنگی در دارفور شدند سرانجام حکم بازداشت آنان به پلیس بین‌الملل صادر شد و از آن به بعد کار بر او سخت و دشوار شد. این نخستین بار بود که دادگاه رسیدگی به جرائم جنگی حکم بازداشت رهبری را که هنوز در راس کار است، صادر می‌کرد. او در واکنش به این حکم گفته بود: «حکم را درِ کوزه بگذارید!»
از دیگر چرخشهای ناگهانی عمر البشیر مشارکت نظامی در جنگ عربستان و امارات علیه یمن بود. عمر البشیر در سال 2015 و با وعده هایی که عربستان به او داد، تصمیم به مشارکت در جنگ علیه حوثی ها گرفت اما با وخیم تر شدن اوضاع اقتصادی و سیاسی سودان در سال 2018 تصمیم به خروج از یمن گرفت و خشم عربستان را علیه خود برانگیخت.
با آغاز سال 2019 که احزاب و مردم سودان از فقر و فلاکت به تنگ آمده بودند و زمزمه تغییر حتی بین نظامیان سودان که آنان هم دچار فقر شده بودند شنیده می شد، تظاهرات رفته رفته بیشتر شد و عمر البشیر خود را تنهاتر از همیشه می دید. کشورش فقیر و مردمش ناراضی، اعراب منتظر سقوطش و دوستانش عصبانی از چرخش های ناگهانی اش و البته آمریکا و اروپا نیز مترصد دستگیری و محاکمه او در دیوان لاهه هستند!
عمر حسن احمد البشیر رئیس جمهور 75 ساله که روزگاری با عصای مخصوصش، خود را غزال تیز پای افریقا می نامید، سرانجام پس از یک‌ماه و نیم تظاهرات اعتراضی مردم سودان، در 11 آوریل 2019 با کودتای وزیر دفاع منصوب خودش (و شاید به خواست خودش!) سرنگون و بازداشت شد و اینگونه دیگر عصای عمر البشیر هم مانع از سقوطش نشد.
اما این پایان ماجرا نیست، مردم هنوز در خیابانها برای برکناری تمام عوامل حکومتی شعار می دهند و خواستار آزادی و حاکمیت عدالت هستند و عمر البشیر پس از 30 سال ریاست جمهوری اکنون در کابوس دادگاه لاهه از یک طرف و خشم آتشین مردم فقیر سودان ازطرف دیگر، به دنبال راه نجات خویش است، شاید هم به روزگاری فکر می‌کند که می توانست فریاد رس مردمش باشد، اما مستی قدرت، تکیه بر بیگانه، تصمیمات نادرست از مشارکت در کشتار مردم یمن، چشمش را بر حقایق بست و چرخش های پی در پی سیاسی و خودمحوری ها،سقوطش را رقم زد.

انتهای پیام/*

* کارشناس مسائل سیاسی و تحلیلگر مسائل جهان عرب

بحران، میراث کودتا؛ عمرالبشیر که بود و چه کرد

نسبیت گرایی فرهنگی

ایدئولوژی سیاسی چیست؟

۱۰ پرسش بی‌پاسخ از دکتر ظریف

مجید رضائیان: محدوديت‌های رسانه‌ای برداشته نشود راه‌ حل معقول و منطقی برای سيستم نخواهد بود