شهر کاریز سنگی در تلاش برای بازسازی آثار تمدنی خویش

ایصال نیوز - نجف آباد - از جمله ابتکارات ایرانیان باستان در هزاره های گذشته، قنات یا کهریز است. تمهیدی که به باور شماری از کارشناسان، در نوع خود در جهان بی نظیر است. ابداعی که از طریق آن می توان حجم عظیمی از منابع آب زیرزمینی را انباشت و به سطح زمین منتقل کرد. چشمه ای همیشه جاری که بدون نیاز به استفاده از هر وسیله و ابزار و تجهیزاتی، آب را به سطح زمین منتقل می کند.

در گزارش سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد در سال ۲۰۱۴، تحت عنوان «اهمیت میراث سیستم‌های سنتی کشاورزی» و به رسمیت شناختن این میراث در سطح جهانی و حفظ آن در نیل به توسعه پایدار نوشته‌است: قدمت فناوری و دانش سیستم آبیاری سنتی در ایران، حفر کاریز، لااقل به ۸۰۰ سال پیش از میلاد می‌رسد که بمدت لااقل نزدیک به سه هزاره زنده مانده‌است. ناحیهٔ کاشان استان اصفهان دارای کهن‌ترین شبکه‌های آبیاری می‌باشد. شبکه آبیاری سیستم قنات توانسته‌است به‌طور پایدار، امنیت غذائی و معیشت خانوارهای کشاورزان را فراهم آورد. در مناطق خشک، تأمین دائمی آب از راه حفر کاریز، منابع قابل اتکای آبیاری کشاورزی سنتی را فراهم‌آورده و تضمین کرده‌است، چه در غیر این صورت کشاورزی امکان‌پذیر نمی‌شد. (1)

**و امّا قنات چیست؟

قنات یا کاریز راه‌آب یا کانالی است که در زیرِ زمین کنده شده، تا آب در آن برای رسیدن به سطح زمین جریان یابد. این جوی یا کانال در عمق زمین برای ارتباط دادنِ رشته‌چاه‌هایی است که از مادر چاه سرچشمه می‌گیرد. مادرچاه‌ها معمولاً یک چشمهٔ زیرزمینی هستند. قنات‌ها به‌منظور هدایت آب و مدیریّت آن برای کشاورزی و سایر مصارف به کار گرفته می‌شوند. این کانالِ قنات ممکن است تا رسیدن به سطح زمین چندین کیلومتر طول داشته باشد و به محل خروجیِ آب دهانهٔ کاریز یا سر قنات یا دهن فره می‌گویند. قنات یکی از عمده‌ترین منابع تأمین آب به‌شمار می‌رفته و همین کاریزها بودند که ظرفیت آبدهی به مزارع بیش از ۶۰ هزار روستای کشور را داشتند.

**ثبت جهانی میراث نبوغ ایرانی

سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد، یونسکو، در سال ۲۰۱۶، قنات ایرانی را به عنوان میراث فرهنگی جهانی ثبت کرده‌است. ۱۱ قنات در مناطق خراسان، یزد، کرمان، اصفهان و استان مرکزی در فهرست آثار جهانی ثبت شده‌اند. عمر این قنات‌ها از ۲۰۰ تا ۲۵۰۰ سال است.

**برخورداری شهرستان نجف آباد از کهن ترین و بی نظیر ترین سیستم مدیریت منابع آبی

فضل الله خلیلی، نویسنده کتاب قنوات و شبکه آبیاری شهرستان نجف آباد در مصاحبه ای (2) اظهار کرده است: قنات‌های صندل، شیربچه و خارون با معماری و مهندسی خاصی در 500 سال پیش توسط زرتشتیان حفر شدند و دارای ارزش تاریخی هستند.

خلیلی معتقد است مجموع قنات‌های شهر نجف آباد بیش از 18 قنات است که به اشتباه به قنات‌های هفده گانه شهرت دارند. وی با اشاره به این‌که در زمان شاه عباس برای استحکام پایتخت، شهر نجف آباد پایه‌گذاری شد، تصریح می‌کند: با حفر و خریداری قنوات برای کشاورزی در نجف آباد، میوه‌، غلات و ... به اصفهان حمل می‌شد و حتی این کار تا چند سال پیش انجام می‌شد.

نویسنده کتاب قنوات نجف آباد با بیان این‌که از لحاظ تاریخی هر سندی که 83 سال قدمت داشته باشد تاریخی محسوب می‌شود، می گوید: قنات‌های کهریز، صندل، شیر بچه و خارون قدمت 500 ساله دارند و تاریخی هستند.

خلیلی با اشاره به زرتشتیان کوچ رو که در دامنه کوه‌های شمالی و جنوبی نجف آباد بودند، تشریح می کند که این گبرها از کویر مرکزی ایران از نایین، یزد، تفت و اردکان برای چرای گوسفندان به این منطقه می‌آمدند و روایت شده که برای یکجانشینی مبادرت به حفر قنات می‌کنند که اولین قنات را شخصی به نام صندل حفر می‌کرد و برادرش به پیروی از آن قنات شیربچه را بنا کرد و خواهرانشان نیز قنات خارون یا خواهران را حفر می‌کنند.

نویسنده کتاب قنوات نجف آباد تصریح می کند: این قنات‌ها با معماری و مهندسی و اطلاعات آن روز حفر شده‌اند و هنوز دارای آب هستند و چون آب‌های سطحی را کشیدند و سطح آب پایین رفته اینها از اهمیت افتادند، اما ساختار و ساختمان آنها غالبا سالم است و اگر لایروبی شود آب آنها افزایش می‌یابد.

**تلاش‌ها برای احیای کاریز کهریزسنگ با افتتاح دفتر قنات در شهر گل مینا

کَهریزسَنگ شهری است در بخش مرکزی شهرستان نجف‌آباد استان اصفهان ایران که از قدمتی چندهزارساله برخوردار است و همانگونه که در یادداشت‌های به‌جامانده از زرتشتیان ساکن کوه آتشگاه برمی‌آید، قدمت این شهر به زمان هخامنشیان برمی‌گردد. گفته می شود کهریزسنگ محلی است که ساسانیان در آن به انبار سلاح و آذوقهٔ جنگی اهتمام می‌ورزیدند.

نامگذاری کهریزسنگ به این دلیل است که نخستین انسان‌هایی که وارد این شهر شدند، برای به‌دست‌آوردن آب اقدام به حفر کهریز می‌کردند و در مسیر این حفاری ها به تکه‌های بزرگ سنگ برخورد می‌کردند. به همین دلیل نام این شهر را کهریز سنگ گذاشتند یعنی محل کهریز پر از سنگ یا کاریز سنگی.

این شهر از شمال به اصغرآباد، از جنوب به قهدریجان، از شرق به کوشک و از غرب به شهر گلدشت ختم می‌شود؛ و به همین دلیل یکی از شهرهای مواصلاتی استان نامیده به‌شمار می‌رود و به‌دلیل قرارگرفتن در مسیر اصلی جادهٔ اصفهان-نجف‌آباد، از رونق اقتصادی خوبی برخوردار است.

شهر كهريزسنگ ، داراي قناتي تاريخي است كه بيش از 1500 سال قدمت دارد. اين قنات ، داراي دو الج (شاخه) و به طول تقريبي 20 كيلومتر از شهرهاي نجف آباد، ويلاشهر و گلدشت مي گذرد تا به كهريزسنگ می رسد.(3)

بنا به گفته نياكان و پيشينيان ، از آنجا كه در حفر اين قنات به قطعات سنگ برخورد كرده اند و براي ادامه مسير قنات ، مجبور به حفر قنات در سنگ شده اند لذا اين ديار را كهريزسنگ ناميده اند.

كشاورزان سخت كوش كهريزسنگي با آب اين قنات، بهترين و مرغوب ترين محصولات را توليد مي كردند كه از جمله آنها خربزه بسيار شيرين به نام " خربزه كرسنگي " بوده كه در كتب تاريخي از آن ياد شده است. اين خربزه هاي كم نظير بهمراه دسته گل هاي زيباي مينا روانه بازارهاي شهر و ديارهاي اطراف می شد كه هنوز هم پس از سالها خاطرات شيرين آن زمان ها در يادها مانده است و هنوز هم پس از صدها سال، كشاورزان كهريزسنگی گل های زيباي مينا را پرورش مي دهند، گلهايي كه اين روزها به عنوان نماد شهر كهريزسنگ شناخته شده و به هر كجا مي روند طراوت و شادابي را به ارمغان می آورند.

این روزها، به همّت فعالان محیط زیست و شهروندان دغدغه مند این شهر تاریخی، کمپین احیای قنات کهریزسنگ جان تازه ای گرفته است و تلاش ها برای بازسازی و احیای این میراث تاریخ بشری نوید دستاوردهای ممتازی در ماه ها و سالهای آتی می دهد.

بر این اساس در شهري كه نام آن هم نام قنات است (كهريزسنگ: قنات سنگي)، دفتر قنات شهر تاریخی کهریزسنگ شنبه ای که گذشت (1398/10/28) با حضور جمعی از مسئولان و شهروندان شهر کهریزسنگ، از جمله؛ شهردار کهریزسنگ، اعضای شورای اسلامی، اعضای دفتر قنوات نجف آباد، رياست اداره ميراث فرهنگی صنايع دستی و گردشگری شهرستان نجف آباد، جناب آقای حبيبی، آقای مهندس خليلی از نويسندگان مطرح شهرستان نجف آباد و پژوهشگر قنوات، هيئت مديره شرکت تعاونی، کميته بحران آب، نماينده محترم جهاد كشاورزي شهرستان نجف آباد، جمعی از خانواده معظم شهدا، جمعی از کشاورزان پيشکسوت، اعضای محترم خانه فرهنگ، کانون ماهور و با حضور علاقه مندان به قنات افتتاح گردید.

مهندس محسن قاسمی، فعال اجتماعی و محیط زیستی سرشناس کهریزسنگ و رئیس شورای اسلامی این شهر، که از جملۀ افراد پیشگام در عرصۀ احیای هویت تاریخی و تمدنی این دیار به شمار می رود، معتقد است؛ می توان با پیگیری های مداوم و بین نسلی، نمودهای تمدن کهن کهریزسنگ را بازسازی و احیا کرد که قنات کهریزسنگ از جملۀ این آثار تاریخی ماندگار شهر کاریز سنگی و مهد گل مینا است.

انتهای پیام/*

-------------
1) http://www.fao.org/news/story/en/item/230966/icode
2) مصاحبه با ایسنا کد مطلب 93032010154
3) پژوهش های تاریخی مهندس محسن قاسمی